ဧ၀ရတ္ေတာင္နာင့္ ေတာင္အျမင္ ့တုိင္းတာျခင္း

၁၇၄၉ ခုႏွစ္က အင္းဂလိပ္တိက နိန္ျပီးေက “အိႏၵိယ တိုင္းတာေရး” (Survey of India)ဆိုျပီးေက စီမံခ်က္နာင့္ လူသူမေရာက္ႏိုင္ေရ ဟိမ၀ႏၱာေဒသတိက ျမင့္မားေရ ေတာင္တိကို နာေမပီး မွတ္သားခကတ္ပါေရ။ ယင္းအထဲက တရုတ္ႏုိင္ငံနယ္စပ္နား၊ နီေပါႏိုင္ငံထဲက ထိုးတက္နိန္ေရ ျမင့္မားေရ ေတာင္တစ္ခုကို Peak XV ဆိုျပီးေက အႀကမ္းနာေမ ပီးထားခပါေရ။ ယင္းေနာက္ပုိင္း ၁၈၄၉ခုႏွစ္ကို ေရာက္လာေရခါ ယင္းအျမင့္ကို တုိင္းတာခကတ္ပါေရ။ တိုင္းတာခ်က္တိအားလံုး ၁၈၅၂ခုႏွစ္မွာ အေခ်ာသတ္ျပီးလို႕ တျခားေတာင္အျမင့္တိနာင့္ ႏွိဳင္းယွဥ္ႀကည့္ေရခါ ယင္းေတာင္ေရ ကမၻာမွာ အျမင့္ဆံုးေတာင္ျဖစ္နိန္မွန္း သိကတ္ရပါေရ။

ေယခါ ယင္းအခ်ိန္က အိႏၵိယကို အုပ္ခ်ဳပ္နိန္ေရ အင္းဂလိပ္တိက နာေမတစ္ခုပီးဖို႕ စိုင္းစားကတ္ပါေရ။ အဆိုျပဳကတ္ေတနာေမတိကေလ့ အမ်ားႀကီးပါ။ “ဒီပတ္ဟင္ဂါ” (Devadhunga, ဘုရားဆူး)၊ “ေဂၚရီခ်န္ကာ” (Guarishanker, ဟိႏၵဴနတ္ဘုရား ရွီဗာ၏ ျဖဴစင္သန္႕ရွင္းေရ သတို႕သမီး)၊ တိဗက္တိအေခၚ “ခုိမိုလင္းမ” (Chomolungma, ကမၻာ့အရွင္သခင္မ) ဆိုျပီးေက ေဒသအလိုက္ နာေမအမ်ိဳးမ်ိဳးပီးလို႕ေခၚခကတ္ပါေရ။ ေယေကေလ့ ယင္းအခ်ိန္က နာေမပီးခြင့္အာဏာကို လန္ဒန္မွာဟိေရ အင္းဂလိပ္ “ေတာ္၀င္ ပထ၀ီဆိုင္ရာ အစည္းအရံုး”က ခ်ဳပ္ကိုင္ထားပါေရ။ ယင္းအစည္းအရံုးက အိႏၵိယေျမတုိင္းမွဴးခ်ဳပ္ အန္ဒရူး ေ၀ါဖ္ (Andrew Waugh) တင္သြင္းေရ ဧ၀ရတ္ (Everest)ဆိုေရ နာေမကို အတည္ျပဳခပါေရ။ “ဧ၀ရတ္”ဆိုစြာေရ အန္ဒရူး ေ၀ါဖ္ ရိက တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ခေရ သူ႕အထက္အရာရွိေဟာင္း ဆာေဂ်ာ့ရွ္ ဧ၀ရတ္ (Sir George Everest) ဆိုေရ လူကို အစဲြျပဳျပီးေက ေခၚစြာျဖစ္ပါေရ။

ေယေက ယင္းေခတ္ယင္းအခါက ေအေလာက္ျမင့္ေရ ေတာင္တစ္ေတာင္ကို ဇာပိုင္မွန္ကန္ေအာင္ ဇာနည္းကို သံုးျပီးေက တိုင္းခကတ္လဲ ဆိုစြာေရ စိတ္၀င္စားစရာ ေကာင္းပါေရ။

ပထမဆံုးအေနနာင့္ အထက္ပံုမွာပါေရအတိုင္း နိန္ရာA နာင့္ နိန္ရာ B ကို ရွာပါေရ။ ယင္းနိန္ရာႏွစ္ခုစလံုးေရ ေတာင္ထိပ္ကို ျမင္ႏုိင္ေရ နိန္ရာျဖစ္ရပါဖို႕။ ေယျပီးေက ယင္းနိန္ရာ ႏွစ္ခုစလံုးေရ ပင္လယ္ရီမ်က္ႏွာျပင္ အထက္ အျမင့္ေပ တတူတည္းမွာ ဟိရပါဖို႕။ ယင္းနိန္ရာ A နာင့္ Bကိုရေက ယင္းႏွစ္ခု၏ အကြာအေ၀းကို တုိင္းတာပါေရ။ ျပီးေက ယင္းနိန္ရာ ႏွစ္ခုစလံုးက နိန္ပနာ Theodolites လို႕ ေခၚေရ ေထာင့္တိုင္းကိရိယာနာင့္ ေတာင္ထိပ္ေရ နိန္ရာA ကနိန္ ဇာေထာင့္ (angle) မွာ တည္ဟိလဲဆိုစြာကို တုိင္းပါေရ။ ထပ္ျပီးေက နိန္ရာ B၏ ဇာေထာင့္မွာ ဟိလဲဆိုစြာကိုလည္း ထပ္တုိင္းပါေရ။ Baseline လို႕ ေခၚေရ နိန္ရာ A နာင့္ B အကြာအေ၀းနာင့္ ေထာင့္ႏွစ္ေထာင့္ကို သိေရခါ Trigonometry ပံုေသနည္းတိကို အသံုးခ်ျပီးေက တြက္လိုက္ေက ေတာင္အျမင့္ကို ရဟိႏိုင္ပါေရ။ ယင္းအခါက တုိင္းတာေရ ေျမတုိင္းသမားတိေရ ဧ၀ရတ္ေတာင္၏အျမင့္ကို နိန္ရာ ၆နိန္ရာကနိန္ ၆ခါ တုိင္းခကတ္ပါေရ။ တုိင္းတာလို႕ ရေရ အျမင့္တိေရ ေပ ၂၈၉၉၀ (၈၈၃၆ မီတာ) ကနိန္ ေပ ၂၉၀၂၆ (၈၈၄၇ မီတာ) ႀကားမွာ ဟိနိန္ပါေရ။ ယင္းအထဲကမွ ထပ္ျပီးေက ဆန္းစစ္ျပီးေက ေပ ၂၉၀၀၂ (၈၈၄၀ မီတာ) ကို ဧ၀ရတ္ေတာင္၏ အျမင့္အျဖစ္ တရား၀င္သတ္မွတ္ခကတ္ပါေရ။

ေယေကေလ့ ဟိမ၀ႏၱာေတာင္တန္းေရ ကမၻာ့သိပံၸ (Earth Science) ဘာသာရပ္ဆိုင္ရာ သီအိုရီတိအရ အိႏၵိယတုိက္ငယ္ဟိေရ အိႏၵိယျမီျပင္ျပား (India Plate) နာင့္ ဥေရာပတုိက္၊ ရရွား၊ တရုတ္ေဒသတိ အဓိကပါ၀င္ေရ ယူေရးရွမ္းျမီျပင္ျပားႀကီး (Eurasian Plate)တိ တုိက္ဆံုမွဳေႀကာင့္ ျမီျပင္အထက္ကို ထိုးတက္ျပီးေက ေပၚေပါက္လာေစာ္ျဖစ္ပါေရ။ ယင္းျမီျပင္ႀကီးႏွစ္ျပားေရ အဂုအခ်ိန္ထိတိုက္ဆံုနိန္တုန္းလို႕ ဆိုပါေရ။ ယင္းအတြက္နာင့္ ဟိမ၀ႏၱာနားမွာဟိေရ ေတာင္တိ၏ အျမင့္ေရ တစ္ႏွစ္ထက္တစ္ႏွစ္ ထိုးတက္ျမင့္မားနိန္တုန္းပဲ ျဖစ္ပါေရ။ သိပၸံပညာရွင္တိ၏ ခန္႕မွန္းခ်က္တိအရ တစ္ႏွစ္ကို ၂လက္မစီ တိုးျပီးေက ျမင့္နိန္ေရလို႕ ေျပာကတ္ပါေရ။ ယင္းအျပင္ ပိုမိုတိက်ေရ တုိင္းတာမွဳနည္းပညာတိ ေပၚလာေရ အတြက္ေႀကာင့္လည္း ဧ၀ရတ္ေတာင္၏ အျမင့္ေရ ပထမဆံုးတုိင္းတာလို႕ရေရ အျမင့္ေပ ၂၉၀၀၂ ဆိုေရ ဂဏန္းထက္ ႀကီးလို႕လာပါေရ။

ယင္းႀကားထဲ ၁၉၈၆ ခုႏွစ္အေရာက္မွာ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု ဆီယက္တယ္ျမိဳ႕မွာဟိေရ ၀ါရွင္တန္တကၠသိုလ္ (University of Washington)က ေဂ်ာ့ရွ္ ေ၀ါလာစတိန္း (George Wallerstein)က နည္းလမ္းအသစ္တစ္ခုကုိ အသံုုးျပဳျပီးေက ဧ၀ရတ္ေတာင္၏အျမင့္ကို တုိင္းတာႀကည့္ခပါေရ။ ယင္းသူက ေတာင္အျမင့္မွာ မွားနိန္ေရလို႕ ေ၀ဖန္ခပါေရ။ ဧ၀ရတ္ေတာင္ထိပ္အစား အနားမွာဟိေရ K-2 လို႕ ေခၚေရ ေနာက္ဟိမ၀ႏၱာေတာင္တစ္ခုက ၃၆ေပ ေလာက္ျမင့္နိန္ေရလို႕ ဆိုခပါေရ။ ယင္းေ၀ဖန္ခ်က္က ေတာင္တက္ သမားတိနာင့္ ေျမပံုေလ့လာေရ ပညာရွင္တိကို ကေကာင္း ဂယက္ရိုက္စီခပါေရ။

ယင္းဂယက္ရိုက္မွဳတိကို တိက်ခုိင္လံုေရ အေျဖတစ္ခုနာင့္ အဆံုးသတ္ႏိုင္ဖို႕အတြက္ အီတလီေလ့လာေရးအဖဲြ႕တစ္ခုက ၁၉၈၇ခုႏွစ္မွာ ဧ၀ရတ္ေတာင္အျမင့္ကို ျပန္ဆန္းစစ္ျပန္ပါေရ။ ယင္းအီတလီအဖဲြ႕ကို နာေမႀကီး ေျမတုိင္းနာင့္ သိပၸံပညာရွင္ႀကီးျဖစ္ေတ အာဒိတို ဒီဆီယို (Ardito Desio) က ဦးေဆာင္ခပါေရ။ ဒီဆီယိုေရ ၁၉၅၄ခုႏွစ္က K-2ေတာင္ထိပ္ကို တက္ေရာက္ခေရ ပထမဆံုး ေတာင္တက္သမား တစ္ေယာက္လည္းျဖစ္ပါေရ။ ယင္းသူက ေရွးရိုးတုိင္းတာေရး နည္းပညာတိအျပင္ ယင္းအခ်ိန္က ေနာက္ဆံုးေပၚ နည္းပညာ တစ္ခုျဖစ္ေတ အေမရိကန္ ေလတပ္က သံုးနိန္ေရ NAVigation Satellite Timing and Ranging Global Positioning System (NAVSTAR GPS) လုိ႕ေခၚေရ ျဂိဳလ္တုအသံုးျပဳတုိင္းတာေရး နည္းပညာကိုလည္း သံုးခပါေရ။ ယင္းအီတလီေလ့လာေရးအဖဲြ႕နာင့္ နီးစပ္ေတ ပညာရွင္တိ၏အဆိုအရ ယင္းသူရို႕ေရ ဧ၀ရတ္ေတာင္၏ ေျမာက္ဘက္ ရင္ဘက္ခ္ (Ronbuk)ကနိန္ K- 2 ေတာင္၏ ေတာင္ဘက္ ဘလ္ဖိုရို ရီခဲေဒသ(Balforo Glacier)အထိ တုိင္းတာမွဳတိကို ျပဳလုပ္ခကတ္ေတလို႕ဆိုပါေရ။ ေတာင္ျခီရင္းမွာဟိေရ စခန္း ၄ခုက စုေဆာင္းရဟိေရ အခ်က္အလက္နာင့္ NAVSTAR ျဂိဳလ္တု ၄ခုက ထုတ္လြင့္ပီးေက အခ်က္အလက္တိကို ယူျပီးေက ေလ့လာဆန္းစစ္ခ်က္တိ အမ်ားႀကီးကိုလည္း ျပဳလုပ္ခကတ္ပါေရ။ ျဂိဳလ္တုက လြင့္လုိက္ေတ သတင္းတိကို ေတာင္ျခီရင္းက စခန္းတိက ဖမ္းယူျပီးေက ဖမ္းယူလက္ခံမိေရ အခ်ိန္နာင့္ ထုတ္လြင့္လုိက္ေတ အခ်ိန္ကြာျခားခ်က္ကို တြက္ခ်က္ကတ္ပါေရ။ ယင္းကြာျခားခ်က္အခ်ိန္ကို အလင္း၏အရွိန္ (the speed of light)နာင့္ ေျမွာက္လိုက္ေတခါ ျခီရင္းစခန္းတိ၏ လတၱီက်ဳနာင့္ ေလာင္ဂ်ီက်ဳတိကို ရဟိပါေရ။ ယင္းေနာက္မွာ ဆက္ျပီးေက တြက္ခ်က္လိုက္ေက ယင္းစခန္းေရ ပင္လယ္ရီမ်က္ႏွာျပင္အထက္ ဇာေလာက္ အျမင့္မွာ ဟိလဲဆိုစြာကို သိဟိႏုိင္ပါေရ။ ေတာင္ျခီရင္းျမီျပင္တည္မွတ္ (baseline)ကိုသိေက အယင္းေရွးရိုးနည္းအတုိင္း Trigonometry ကို သံုးျပီးေက ေတာင္အျမင့္ကို တြက္ခ်က္ႏိုင္ပါေရ။ ယင္းအီတလီအဖဲြ႕၏ တိုင္းတာခ်က္အရ ဧ၀ရတ္ေတာင္၏အျမင့္ေရ ၂၉၁၀၈ ေပ (၈၈၇၂ မီတာ) ဟိျပီးေက K-2 ေတာင္ထက္ ေပ ၈၄၀ (၂၅၆မီတာ) ပိုျမင့္ေရလို႕ ေကာက္ခ်က္ခ်ချပီးေက ေ၀ါလာစတိန္း၏ ေ၀ဖန္ခ်က္ မွားယြင္းေႀကာင္း သက္ေသျပခပါေရ။

ေ၀ါလာစတိန္းကိုယ္တုိင္ကလည္း K-2ကို ကမၻာ့အျမင့္ဆံုးေတာင္ဟု ေႀကြးေႀကာ္ချခင္းမွာ အေလာႀကီးခ ေႀကာင္း သူတုိင္းတာမွဳတိ ျပဳလုပ္ခါက သူ႕၏ ျဂိဳလ္တုဆက္သြယ္ေရး ေရဒီယုိမွာ ဓာတ္ခဲကုန္လားခေရ အတြက္ေႀကာင့္ သူ႕အခ်က္အလက္တိကို ေသေသခ်ာခ်ာ စီစစ္ဖို႕အားနည္းခေႀကာင္းကိုလည္း ၀န္ခံခပါေရ။ ယင္းအတြက္နာင့္ ဧ၀ရတ္ေတာင္မွာ အဂုအခ်ိန္ထိ ကမၻာ့အျမင့္ဆံုးေတာင္အျဖစ္ ဟိမ၀ႏၱာေတာႀကီးထဲမွာ မားမားမတ္မတ္တည္ဟိျမဲ တည္ဟိလ်က္ဟိနိန္ပါေႀကာင္း။ ။

မွီျငမ္းခ်က္

1. Reader's Digest, How in the World?: A Fascinating Journey Through the World of Human Ingenuity, Pleasantville, New York, 1990.

2. Wilford, John Noble, Everest, the Old Champion, Is Crowned Anew, , accessed December 11, 2009.

3. Space and Tech, NAVSTAR GPS - Summary, , accessed December13, 2009.

4. Lutgens, Frederick K., Tarbuck, Edward J., Tasa, Dennis, Foundations of Earth Science, 5th Edition, New Jersey, Prentice Hall, 2008.