Wetland သို႕မဟုတ္ "အက်ိဳးျမီ"

လြန္ခေရႏွစ္တိထဲမွာ ရခုိင္ျပည္နာင့္ ဗမာျပည္က ရာသီဥတုေဖာက္ျပန္နိန္စြာတိကို မႀကာမႀကာႀကားလာရပါေရ။ စစ္ေတြနာင့္ တခ်ိဳ႕ေဒသတိမွာ ခါတုိင္းထက္ ခ်မ္းလာစြာတိ၊ ပိုအားေကာင္းေရ မုတ္သုန္မုန္တိုင္းတိက ၀င္ေရာက္လားခစြာတိကို ဖတ္သိျမင္သိ
နိန္ရပါေရ။ ယင္းပိုင္ ေဒသအလုိက္ဆိုရြားမွဳတိကို သိပံၸနည္းက် ေလ့လာဆန္းစစ္မွဳတိ လုိအပ္နိန္ေရ အခ်ိန္မွာ သတင္းတစ္ပုဒ္ႀကားရစြာက ဆူနားမီေနာက္၃ရက္အတြင္းမွာ တိုက္ဖို႕ဆိုလို႕ ရခုိင္ျပည္သူတိ ေႀကာက္နိန္ကတ္ရေရဆိုေရ သတင္းပါ။ ဆူနာမီလာဖို႕ဆိုစြာကို ဇာသိပံၸပညာရွင္ကေလ့ ၃ရက္မေျပာပါေက့၊ ၁ရက္ေတာင္ ႀကိဳမသိႏိုင္ပါဂါ။ ျဖစ္ေပၚလာေရ ကမၻာ့ျမီေအာက္ပုိင္း မတည္ျငိမ္မွဳတိျဖစ္ျပီး နာရီပိုင္းအတြင္းမွာ လာႏိုင္စြာပါဂါ။ ယထာဘူယ်မက်ေရ ေကာလဟာလသတင္းတိေႀကာင့္ ကိုယ့္ရခုိင္သူရခုိင္သားတိ စိုးရိမ္ေႀကာင့္ႀက ႀကရလို႕ စိတ္မေကာင္းျဖစ္မိပါေရ။ ယင္းပိုင္ေသွ်ာင္ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္နာင့္ သိပၸံေလ့လာခ်က္တိကို ပိုမိုသိဟိႏိုင္ဖို႕ တေစ့တေစာင္း အေနနာင့္ ေအေဆာင္းပါးကို ရြီးလုိက္ရပါေရ။ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္နာင့္ ပတ္သက္ျပီးေက ေအဂုေခတ္မွာ ေလ့လာမွဳတိ ေကာင္းမ်ားလာပါေရ။ ကိစၥတစ္ခုကို ေယဘုယ်ေလ့လာစြာထက္ ေစာက္နက္ေလ့လာ လာကတ္ေတ ေခတ္ရိလူတန္းစားတိမွာ ေလ့လာနိန္ေရ အေႀကာင္းအရာတိက အမ်ားႀကီးပါ။ ယင္းအထဲက Wetland လို႕ေခၚေရ "အက်ိဳးျမီ" အေႀကာင္းကို အက်ဥ္းခ်ဳပ္ရြီလားဖို႕ျဖစ္ပါေရ။

အတိုခ်ဳပ္ေျပာရဖို႕ဆိုေက အက်ိဳးျမီဆိုစြာက အက်ိဳးျပဳေရ သဘာ၀ျမီပါ။ "အက်ိဳးျမီ"ဆိုစြာကို ေသခ်ာမေျပာခင္ သူ႕အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္ကို စိေကေခ်ေလ့လာကတ္ပါေမ။ အင္းဂလိပ္ ဘာသာအရ Wetland "စြတ္စိုနိန္ေရျမီ"လို႕ ေခၚပါေရ။ Wetlandလို႕ဆိုေက ရီဟိေက ျပီးပ်ာယ္လား၊ ရီနာင့္စိုနိန္ေကျပီးပ်ာယ္လားလို႕ မိန္းစရာဟိပါေရ။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ ထိန္းသိမ္းရီးေအဂ်င္စီနာင့္ "ရီထု သန္႕စင္ရီးဥပေဒ"တိက အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုစြာက "ျမီျပင္ရီထုနာင့္ ျမီေအာက္ရီလမ္းေႀကာင္းတိက အပင္တိေပါက္ ေရာက္ႏိုင္ေလာက္ေအာင္ ေထာက္ပံ့ပီးႏိုင္ေရ ျမီ"လို႕ ဆိုပါေရ။ တနည္းအားျဖင့္ေျပာရဖို႕ဆိုေက အက်ိဳးျမီလို႕ ေခၚဆိုႏိုင္ဖို႕ ရီ၊ အပင္။ ျမီသား သံုးခုေသာ အင္ဂါရပ္နာင့္ ျပည့္စံုရပါဖို႕လို႕ ဆိုလုိျခင္း ျဖစ္ပါေရ။ တခ်ိဳ႕သိပၸံပညာရွင္တိကေတာ့ ယင္းအင္ဂါသံုးခုထဲက တစ္ခုခုနာင့္ ျပည့္စံုေက ျပီးယာလို႕ ဆိုပါေရ။
ယင္းခ်င့္ကို ေထာက္ခံေရအနိန္နာင့္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု "ငါးနာင့္ေတာရိုင္းသတၱ၀ါဌါန" ကလည္း ယင္းအင္ဂါရပ္သံုးခုထဲက တစ္ခုခုနာင့္ ျပည့္စံုေက အက်ိဳးျမီလို႕ ေခၚႏိုင္ေရလို႕လည္း သူ႕ဥပေဒျပဌါန္းခ်က္တိမွာ ရြီးစြာကိုလည္း တြိရပါေရ။ ယင္းေႀကာင့္ စြတ္စိုနိန္ေရျမီလို႕ အင္းဂလိပ္ပိုင္သံုးစြာေရ တစိေခ် မျပည့္စံုလုိ႕ ေျပာလို႕ရေရပိုင္ ျပည့္စံုေလာက္ယင့္လို႕လည္း ေျပာလို႕ရပါေရ။

ေယေက ေနာက္တစ္ဆင့္အနိန္နာင့္ အက်ိဳးျမီဆိုစြာက ဇာလဲ။ ဇာကိုအတိအက်ေျပာစြာ ပါလဲဆိုစြာကို ေလ့လာႀကည့္ကတ္ပါေမ။ အက်ိဳးျမီဆိုစြာ ျမီထုနာင့္ ရီထုႀကားမွာ ဆက္စပ္နိန္ေရ ႀကားစပ္နယ္ကို ေခၚပါေရ။ အကြ်န္ရို႕ရခုိင္ျပည္မွာ ျမစ္ေခ်ာင္းအင္းအုိင္ ေပါပါေရ။ ယင္းျမစ္ေခ်ာင္းနားမွာ အပင္တိအမ်ားႀကီး ေပါက္ပါေရ။ ရီခ်ိဳမွာလည္း ရီခ်ိဳအေလ်ာက္၊ ရီငန္မွာလည္း ရီငန္အေလ်ာက္ ေပါက္ကတ္ပါေရ။ တခ်ိဳ႕အပင္တိက ခ်ံဳပုတ္ေခ်တိအနိန္နာင့္ ေပါက္နိန္ေရ အပင္ေခ်တိဟိေရပိုင္ တခ်ိဳ႕အပင္တိကလည္း ႀကီးႏိုင္ပါေရ။ ဥပမာ - အုန္းပင္၊ ပံလင္ပင္အစဟိေရ အပင္အမ်ိဳးအစားတိအမ်ားႀကီးကို တြိရပါဖို႕။ ယင္းပိုင္ရီသားနာင့္ ျမီသားႀကားမွာ တည္ဟိနိန္ေရ ႀကားစပ္နယ္ကို ေခၚစြာပါ။ တခ်ိဳ႕အက်ိဳးျမီတိဆိုေက လူတိကအက်ိဳးဟိေရလို႕ေတာင္ မထင္ကတ္ပါ။ ဥပမာ ႏြံအုိင္တိပါ။ တခ်ိဳ႕အက်ိဳးျမီတိကို အနံနာင့္ေတာင္ ခဲြလို႕ရပါေရ။ ဇာျဖစ္လို႕လဲဆိုေက အနံ႕အသက္ မေကာင္းလို႕ပါ။ ယင္းမေကာင္းေရ အနံ႕တိကို ယင္းအက်ိဳးျမီမွာ သက္ဟိနိန္ထိုင္ကတ္ေတ ပိုးမႊားေခ်တိ (microbes)တိက ထုတ္လႊင့္ပီးလုိ႕ပါ။ ျမီပြင့္ (Sand or Silt or Clay particles) တိႀကားမွာ ဟိေရ လီနိန္ရာတိေရ ရီတိနာင့္ ျပည့္လားေရခါ ေအာက္စီဂ်င္ဓာတ္ေရ နည္းပါးလာပါေရ။ တနည္းအားျဖင့္ အင္းဂလိပ္ပိုင္ဆိုေက Anaerobic Condition ျဖစ္လားေရလို႕ ဆိုပါေရ။ ေယခါ ယင္းပိုးမႊားတိက မေကာင္းေရ အနံ႕ဆိုးတိကုိ ထုတ္ပီးျခင္းျဖစ္ပါေရ။ ယင္းပိုင္ပ်ာယ္ ေအာက္စီဂ်င္နည္းပါးရျခင္းက ျမီထုသ႑ာန္ကို ေျပာင္းလဲစီျပီးေက ယင္းအက်ိဳးဆက္အျဖစ္ ယင္းျမီအမ်ိဳးအစားမွာ ေပါက္နိန္ေရ အပင္သ႑ာန္ကိုလည္း ေျပာင္းလဲစီပါေရ။ ျမီသားအေရာင္တိဆိုေက အမဲေရာင္၊ မဟုတ္ေက မဲျပာျပာအေရာင္တိျဖစ္လားပါေရ။ တခ်ိဳ႕အပင္တိဆိုေကလည္း အျမစ္တတိုေခ်နာင့္၊ မဟုတ္ေက ပံုမွန္အပင္ျမစ္ပံုစံမေပါက္ဘဲနာင့္ ကားရီကားရား ပံုသ႑ာန္မ်ိဳး ေဆာင္နိန္တတ္ပါေရ။

အက်ိဳးျမီ၏ အဓိပၸာယ္နာင့္ သူ႕၏ အသြင္လကၡဏာတိကို သိဟိစြာက ဟုတ္ပါပ်ာယ္။ သူက သဘာ၀ကို ဇာပိုင္အေထာက္အကူျပဳပါလဲ၊ လူသားတိကို ဇာအက်ိဳးဟိစီပါေလ။ အကၽြန္ရို႕ ရခုိင္ျပည္မွာ မိုးႀကီးပါေရ။ အညာရီေပါက္ပါေရ။ မုန္တိုင္းတစ္ခုက်ေက မိုးႀကိဳးပစ္လို႕၊ အိမ္ျပိဳလို႕ သီေရလူထက္ ရီႀကီးလို႕ ရီတက္လို႕ သီေရလူက ပိုမ်ားတတ္ပါေရ။ ကမ္းရိုးတန္းတေလွ်ာက္မွာ အဖရခုိင္ျပည္၏ ရီျပင္ကို အမွီသဟဲျပဳျပီးေက အသက္မြီး၀မ္းေက်ာင္းနိန္ကတ္ရေရ ရခိုင္သူရခုိင္သားတိအတြက္ အႏၱရာယ္ႀကီးလွပါေရ။ ရီတတ္လာႏိုင္ေရ ျမစ္ေခ်ာင္းနာင့္ လူနိန္အိမ္ေျခႀကားမွာ ဟိနိန္ေရ အက်ိဳးျမီတိကိုရာ ရွင္းပလိုက္ဖို႕ဆိုေက ပိုျပီးေက အႏၱရာယ္ႀကီးလားပါဖို႕။ ယင္းအပင္တိက ျမီႀကီးကို ဆုတ္ထားပိုင္ျဖစ္ျပီးေက ကမ္းျပိဳျခင္း ရီႀကီးျခင္းတိကို တဘက္တလမ္းက ကာကြယ္ပီးနိန္စြာပါ။ ယင္းအတြက္ ေႀကာင့္ အက်ိဳးဟိလွပါေရ။

ေနာက္အက်ိဳးေက်းဇူးတစ္ခုက ရီသန္႕စင္ျခင္းပါ။ အက်ိဳးျမီတိေရ ေနရာအႏွံ႕အျပားက စီးဆင္လာေရ ရီတိကို သူ႕ဘားမွာ တင္စီျပီးေက ျမီသားအလႊာအထပ္ထပ္ကနိန္တဆင့္ တျဖည္းျဖည္းသန္႕စင္ပီးျပီးေက ျမီေအာက္ရီကန္ (underground watertable) နာင့္ တျခားရီလမ္းေႀကာင္းထဲတိကို ပို႕ပီးပါေရ။ စီးဆင္းလာစြာ ရီတိက အစတည္ေရနိန္ရာကို လိုက္ျပီးေက အညစ္အေႀကးအမ်ိဳးမ်ိဳး ပါလာႏိုင္ပါေရ။ ဥပမာ - ကုန္ထုတ္စက္ရံုတိက ညစ္ညမ္းရီတိ၊ လယ္ကြင္းက ဓာတ္ေျမႀသဇာဓာတ္တိနာင့္ ရီတိ၊ ကား၀က္ရွဳပ္က စီးဆင္းလာေရ စက္ဆီေခ်ာဆီတိပိုင္ပါ။ တခ်ိဳ႕အင္းဂ်ီဖြတ္ သပုန္တိထဲမွာပါလာေရ Phosphorus ဓာတ္သတၱဳကလည္း သဘာ၀ကို ညစ္ညမ္းစီပါေရ။ ယင္းအညစ္အေႀကးတိကို အက်ိဳးျမီက သန္႕စင္ပီးႏိုင္ပါေရ။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုက ရီသန္႕စင္ရီးစက္ရံုတိ (Water Treatment Plants)ေရ သဘာ၀က သန္႕စင္ပံုစံကို မွီျငမ္းျပီးေက ေဆာက္လုပ္ထားကတ္စြာတိပါ။ တခ်ိဳ႕ေဒသတိမွာဆိုေက ကုန္ထုတ္စက္ရံုတိက ထြက္ဟိလာေရ ညစ္ညမ္းေရ ရီတိကို ယင္းအက်ိဳးျမီထက္မွာ ျဖန္းစီျပီးေက သန္႕စင္စီပါေရ။ သဘာ၀က အလိုအေလ်ာက္ စီမံပီးထားေရ ေကာင္းတန္ဖိုးႀကီးေရ ယႏၱာရားတစ္ခုျဖစ္ပါေရ။ ယင္းအတြက္ေႀကာင့္လည္း အက်ိဳးျမီကို "သဘာ၀၏ ေက်ာက္ကပ္"လို႕ တင္စားကတ္ပါေရ။ ေက်ာက္ကပ္က လူ႕ခႏၶာက အညစ္အေႀကးတိကို သန္႕စင္ႏုိင္မွဳနာင့္ ႏွိဳင္းမွဳသဟု ျပဳကတ္ပါေရ။ ကိန္းကဏန္းတိအရဆိုေက ျမီေအာက္ရီကန္ထဲမွာ ထုထည္ကုဗကီလိုမီတာ သန္းေပါင္း ၂၃.၄ ဟိပါေရ။ ကမၻာ့ရီထုထဲက တတိယအမ်ားဆံုး ရီဟိေရ နိန္ရာျဖစ္ပါေရ။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွာ သံုးစဲြေရ ရီအားလံုး၏ ၂၄ ရာခုိင္ႏွဳန္းေရ ျမီေအာက္ရီကန္က ရစြာပါ။ အကၽြန္ရို႕ ရခုိင္ျပည္မွာ မိုးေရခ်ိန္မ်ားလို႕ ရီျပႆနာက ေအေလာက္မဆိုးလို႕ ေျပာလို႕ရေကေလ့ ရီသန္႕ထုတ္လုပ္ရီး ျပႆနာက ေကာင္းဆိုးပါေရ။ အထက္တန္းေက်ာင္းတိက ဓာတုေဗဒဘာသာရပ္မွာ PH 7 ဟိေရ ရီေရ ရီအသန္႕ဆံုးျဖစ္ေတလို႕ သင္နိန္ရေကေလ့ ေသာက္နိန္ရေရ ရီတိကို ပံုမွန္ PH စစ္ေတလို႕ မႀကားဘူးမျမင္ဘူးပါ။ နယ္ဘက္မွာဆိုေက ပိုေတာင္ဆိုးပါေရ။ ရီအေရာင္ကို ႀကည့္လုိက္စြာနာင့္ကို သိႏိုင္ပါေရ။ ယင္းပိုင္ရီကို မေသာက္ခ်င္ေက ျမီေအာက္ရီကန္က နိန္ျပီးေက ေသာက္လို႕ရပါေရ။ ညစ္ညမ္းမွဳကင္းေရ နိန္ရာနားမွာ အ၀ီစိတြင္းတိတူျပီးေက ေသာက္ႏိုင္ပါေရ။ ယင္းရီတိေရ သဘာ၀က သူ႕အလိုအေလ်ာက္ သန္႕စင္ပီးထားေရ ရီပါ။ ၀ါႀကင္ႀကင္ရီိကုိ ေသာက္စြာထက္စာေကေတာ့ခါ အမ်ားႀကီးသန္႕ပါေရ။ စနစ္တက်ေလ့လာစမ္းသပ္ စစ္ဆီးသန္႕စင္ထားေရ ရီရႏိုင္ေကေတာ့ခါ အေကာင္းဆံုးပါပ်ာယ္နင္းရာ။ ေလာေလာဆယ္ ရီသန္႕မ၀ယ္ႏိုင္ေက ယင္းျမီေအာက္ရီတိက သင့္ေတာ္ပါေရ။ ယင္းပိုင္အက်ိဳးေက်းဇူးတိပီးေရ အက်ိဳးျမီိကုိ ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ သင့္ပါေရ။ ေနာက္အက်ိဳးဆက္တစ္ခုကေတာ့ခါ ေဂဟက္စနစ္ (Ecosystems)ထဲမွာ တည္ဟိနိန္ကတ္ေတ တျခားသတၱ၀ါတိအတြက္ပါ အသံုး၀င္ျခင္းပါ။ သႏၱာေက်ာက္ေဆာင္တိ (Coral Reef) နာင့္ အပူပိုင္းသစ္ေတာ (Rain Forest)တိနာင့္အတူ အက်ိဳးျမီဆိုစြာလည္း ေဂဟစနစ္အတြက္ အရီးႀကီးဆံုးထဲက တစ္ခုပါ။ ဥပမာ - အက်ိဳးျမီမွာ လာျပီးေက တခ်ိဳ႕ငါးနာင့္ အခြံပါတၱ၀ါ(Shellfish) တိေရ မ်ိဳးဥေဖာက္ျခင္း၊ မ်ိဳးပြားျခင္းတိကို ျပဳလုပ္တတ္ကတ္ပါေရ။ ယင္းအက်ိဳးျမီကို ရွင္းလင္းပလိုက္ေက အကၽြန္ရို႕ ရခုိင္ျပည္က တံငါသည္ႀကီးတိ ငါးရႏွဳန္းနည္းပါးလားႏိုင္ပါေရ။ စီးပြားရီးယႏၱရား သဘာ၀အရ ထုတ္ကုန္(Supply)က်လားျပီးေက လိုကုန္(Demand)က ယင္းအတိုင္းရာဆိုေက ကုန္ေစ်းႏွဳန္းႀကီးလာပါဖို႕။ ငါးေစ်းႏွဳန္းတက္လာေက ျပည္သူတိကို ထိခုိက္စီပါဖို႕။ ယင္းအတြက္ေႀကာင့္ ေဂဟစနစ္လို႕ဆိုေရပိုင္ တစ္ခုနာင့္တစ္ခု ဆက္စပ္နိန္စြာပါ။ ေနာက္တစ္ခုက ယင္းအက်ိဳးျမီေရ တခ်ိဳ႕ငွက္တိအတြက္ စားက်က္ပါ။ ယင္းအက်ိဳးျမီရာမဟိဆိုေက ယင္းငွက္တိအစာယွာေရ နိန္ရာေရ ေျပာင္းလားပါဖို႕။ ယင္းငွက္တိေရ ေတာင္သူဦးႀကီးတိ စုိက္ထားေရ ေကာက္ပဲသီးႏွံတိကို လာစားႏုိင္ပါေရ။ ယင္းပိုင္ပပ်ာယ္ တျခားတိရိစၧာန္တိ၊ မ်က္စိနာင့္ မျမင္ႏုိင္ေရ ပိုးမႊားေခ်တိ၊ အပင္တိကိုလည္း ထိခုိက္ျပဳန္းတီးစီႏိုင္ပါေရ။ ယင္းအတြက္ေႀကာင့္ အက်ိဳးျမီကို ကာကြယ္သင့္ပါေရ။

ထိေရာက္ေတ ကာကြယ္ႏိုင္မွဳတိျပဳလုပ္ႏိုင္ဖို႕အတြက္ ဥပေဒျပဳမွဳတိ လိုအပ္ေရပိုင္ ပညာပီးလုပ္ငန္းတိလည္း လိုအပ္ပါေရ။ ယင္းမွရာ ေရရွည္အက်ိဳးေက်းဇူးကို ခံစားႏုိင္ဖို႕ျဖစ္ပါေရ။ ၁၉၇၀ ခုႏွစ္မတုိင္ခင္က အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွာဆိုေက ႏိုင္ငံတိုးတက္ရီးဆိုျပီးေက ရေရနိန္ရာမွာ လမ္းတိေဖာက္၊ စက္ရံုတိေဆာက္ခကတ္ပါေရ။ စီးပြားရီးရွဳေထာင့္တစ္ခုထဲကရာ ႀကည့္ျပီးေက (ေဂဟစနစ္ရွဳေထာင့္က မႀကည့္ခပါ။) လုပ္ပလုိက္စြာ အက်ိဳးျမီတိ အမ်ားႀကီး ျပဳန္းပါလားပါေရ။ ကယ္လီဖိုးနီးယားျပည္နယ္မွာဆိုေက ဟိေရအက်ိဳးျမီ၏ ၉၀ ကနိန္ ၉၅ ရာခိုင္ႏွဳန္းထိ ဆံုးရွဳံးလားပါေရ။ အက်ိဳးျမီကို ထိခုိက္စီေရ လုပ္ေဆာင္ခ်က္တိကို ၁၉၇၀ခုႏွစ္က စျပီးေက တားျမစ္ထားပါေရ။ မိမိေဆာက္လုပ္ဖို႕ စီမံကိန္းတစ္ခုေရ အက်ိဳးျမီိကုိ တနည္းနည္းနာင့္ ထိခုိက္မွဳ မျပဳႏုိင္ေအာင္ ေရွာင္ရွားကတ္ရပါေရ။ အစိုးရပါးက ခြင့္ျပဳခ်က္ (Permit)ဟိမွ လုပ္ကတ္ရပါေရ။ ထိခုိက္မွဳကို တတ္ႏိုင္သေလာက္နည္းပါးေအာင္ ျပဳကတ္ရျပီးေက ထိခုိက္ခေကလည္း ေလ်ာ္ေႀကးပီးကတ္ရပါေရ။ ဥပမာ - အက်ိဳးျမီ ဧကႏွစ္ဧကကို ျမီဖို႕ျပီးေက အထက္က လမ္ခင္းပလုိက္ေက ယင္းလမ္းနာင့္ (ျဖစ္ႏိုင္ေက) အနီးဆံုးနိန္ရာမွာ အက်ိဳးျမီအသစ္တစ္ခုကို ျပဳလုပ္စီပါေရ။ မဟုတ္ေက ျပဳလုပ္ျပီးသားအက်ိဳးျမီတိကို ေရာင္းစားေရ ဘဏ္တိဘားက ၀ယ္ရပါေရ။ ေနာက္တစ္ခုက ျပည္သူတိကို အက်ိဳးျမီ ဇာေလာက္ အရီးႀကီးလဲဆိုစြာကို အသိပီးျခင္းျဖစ္ပါေရ။ အစိုးရက အရာရာကို ဥပေဒနာင့္ ထိန္းခ်ဳပ္စြာထက္ ျပည္သူတိကို ပညာပီးျပီးေက ျပည္သူတိ၏ က်င့္၀တၱရားတစ္ရပ္ပံုစံမ်ိဳးနာင့္ သဘာ၀ကို ခ်စ္ျမတ္ကာကြယ္လားႏုိင္ေအာင္ လုပ္ျပီးေကလည္း အက်ိဳးျမီကို ကာကြယ္ႏုိင္ပါေရ။

အကၽြန္ရို႕ရခုိင္ျပည္ကေတာ့ အေမရိကားေလာက္ ခရီးမေရာက္ႏိုင္ပါသိ။ ရခုိင္ျပည္အခ်ိန္ဟုန္ျမင့္တိုးတက္ဖို႕အတြက္ အေျခခံအေဆာက္အံု (Infrastructure)နာင့္ ဖြံျဖိဳးရီးလုပ္ငန္းတိ အမ်ားႀကီးလုိအပ္ပါသိေရ။ ေဆက္စရာ၊ ေဖာက္စရာ အေဆာက္အအံုတိ လမ္းတိ အမ်ားႀကီးလုိပါသိေရ။ ေယေကေလ့ တိုးတက္မွဳကို လုပ္ေဆာင္ေရအခါမွာ စီးပြားရီးရွဳေထာင့္အျပင္ တျခား ေဂဟက္ရွဳေထာင့္၊ တျခားသမိုင္းရွဳေထာင့္ (ဥပမာ - သမုိင္း၀င္ျမီတိကို ျဖတ္ျပီးေက၊ ဖ်က္ျပီးေက ေဆာက္လုပ္ေတ စီမံကိန္းမ်ိဳး) တိကိုလည္း ထည့္သြင္း စိုင္းစားရဖို႕ျဖစ္ပါေရ။ သဘာ၀ဓာတ္ေငြ႕လုိင္းတိကို ေတာေတာင္ခ်ိဳေျမာင္ႀကားတိက ေဖာက္လုပ္ေက ဇာအက်ိဳးဆက္တိက ျဖစ္ႏိုင္ဖို႕လဲဆိုစြာကို ထည့္သြင္းစိုင္းစားရဖို႕ျဖစ္ပါေရ။ တိုးတက္မွဳကို လုပ္ေဆာင္ေရအခါမွာ ကိုယ္ရိက လူတိ၊ ႏိုင္ငံတိ လုပ္ေဆာင္ခ်က္တိထဲက အမွားတိကို စံနမူနာယူျပီးေက ေရရွည္ေကာင္းမြန္ေရ ေပၚလစီကို ခ်တတ္ဖို႕ အေရးႀကီးပါေရ။ ႏုိင္ငံတစ္ႏိုင္ငံ မဖြံျဖိဳးခင္ လုပ္ေဆာင္ခ်က္ ၁၀ခုမွာ ၂ခုက မွားနိန္ေက အကၽြန္ရို႕ ရခုိင္ျပည္တိုးတက္ရီးကို လုပ္ေဆာင္ေရခါ ယင္းအမွားႏွစ္ခုကို ေရွာင္ျခင္းအားျဖင့္ အခ်ိန္တိ၊ ဖဲ့ခ်ာတိ အမ်ားႀကီး သက္သာပါဖို႕။ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ကိုလည္း ထိခုိက္မွဳနည္းပါဖို႕။ ယင္းအတြက္နာင့္ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္၊ ေဂဟစနစ္တိေရ လူ႕အဖဲြ႕အစည္းနာင့္ ဆက္စပ္နိန္မွဳတိကို ေသခ်ာသိဟိထားဖို႕လိုအပ္ပါေရ။

ေျပာင္းလဲမွဳတိုင္း၏ ေနာက္မွာ အေႀကာင္းျပခ်က္တိက အျမဲတမ္းဟိစျမဲပါ။ ရာသီဥတု ဇာေႀကာင့္ ေအပိုင္ေျပာင္းလဲလာရေလ၊ ဆူနာမီဇာေႀကာင့္ ျဖစ္ရေလ ဆိုစြာတိအားလံုး၏ ေနာက္ကြယ္မွာ ယင္းရို႕၏ အေျဖ (သို႕မဟုတ္) အေႀကာင္းျပခ်က္တိေရ ဟိစျမဲပါ။ ယင္းအေႀကာင္းျပခ်က္တိကို ေသခ်ာသိပၸံနည္းက်ရွင္းလင္းႏိုင္သီျဖစ္စီ၊ မျပႏုိင္သီျဖစ္စီ ယင္းအေႀကာင္းျပခ်က္ကေတာ့ တည္ျမဲနိန္စျမဲပါ။ ယင္းအေႀကာင္းျပခ်က္တိကို ေလ့လာေရလူကရာ သိဟိဖို႕ျဖစ္ပါေရ။ ယင္းပိုင္ေသွ်ာင္ ေလ့လာေဖာ္ထုတ္ႏိုင္မွဳေရ ပဓာနက်ပါေရ။ ေလ့လာေရလူတိကရာ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ ေျပာင္းလဲမွဳအျပင္ တျခားဘာသာရပ္တိ၊ အေႀကာင္းအရာတိကိုလည္း ရွာေဇြေဖာ္ထုတ္ႏိုင္ဖို႕ျဖစ္ပါေရ။ ျပႆနာတစ္ခုကို ေယဘုယ်ထင္ျမင္ခ်က္ ပီးစြာထက္ ေခတ္ရိရခုိင္လူတန္းစားတစ္ရပ္ျဖစ္ႏိုင္ေအာင္ ဆထက္တပိုး ေစာက္နက္ေလ့လာသင့္ကတ္ပါေႀကာင္း .....


မွီျငမ္းခ်က္

1. Bass, Ronald E.; Herson, Albert I.; Bogdan, Kenneth M. The NEPA Book: A step-by-step guide on how to comply with the National Environmental Policy Act, page. 143, Salt Lake City, Utah, Solano Press, (2001).

2. Benedict, Mark A.; McMahon, Edward T. Green Infrastructure: Linking Landscapes and Communities, page171, Washington DC, Island Press, (2006).

3. Hofmann Wetland Mitigation, Importance of Wetlands, , accessed September 2008.

4. Nolon, John R. Open Ground: Effective Local Strategies for Protecting Natural Resources, page 457, Washington D.C, The Environmental Law Institute, (2003).

5. Mulamoottil, George.; Warner, Barry G.; McBean, Edward A. Wetlands: Environmental Gradients, Boundaries and Buffers, page 115. CRC Press, (1996).

6. Stedman, Susan-Marie.; Hanson, Jeanne. Habitat Connections: Wetlands, Fisheries and Economics, , accessed September 2008.

7. U.S. Environmental Protection Agency (2008), Wetlands Definition, , accessed September 2008.

8. U.S Environmental Protection Agency, What are Wetlands, , accessed September 2008.

9. U.S Environmental Protection Agency, Section 401 Certification and Wetlands, , accessed September 2008.

10. Wu, Meiyin.; Kalma, Dennis. (2007), Vegetative Assessment of Wetland Sites, , accessed September 2008.